Náttúrustofa Vestfjarða Árrskýrsla 2022
Ársskýrsla náttúrustofu Vestfjarða er komin út. Í skýrslunni má sjá lýsingar á þeim verkefnum sem unnin voru á stofunni á síðasta ári og má lesa hana á https://nave.snerpill.is/wp-content/uploads/2023/02/Arsskyrsla-2022_minnkud.pdf
Starfsárið 2022 var mjög fjölbreytt og fjöldi verkefna unnin, bæði á rannsóknarstyrkjum og í útseldri vinnu. Stór styrkur fékkst fyrir verkefnið vöktun sjávarlúsa á villtum laxfiskum og annar styrkur fyrir samanburðarverkefni á botndýralífi 10 árum eftir að fiskeldi hófst. Fjöldi verkefna voru unnin á sviði fuglarannsókna á Vestfjörðum, en hafist var handa við vöktun á tveimur kríuvörpum, teista talin í Vigur og farið á 10 mófuglasnið. Vöktun á gróðri hófst og steingervingar skráðir í tengslum við verkefnið Vöktun lykilþátta í íslenskri náttúru. Rann-sóknir í tengslum við vegaframkvæmdir frá Bjarkalundi að Skálanesi í Reykhólahrepp voru áfram þungi verkefnanna og nokkrar skýrslur voru gefnar út í tengslum við verkefnið, bæði á rannsóknir á lífríki og fornleifum. Skýrsla var gefin út um rannsóknir í tengslum við áætlanir um virkjanir í botni Dýrafjarðar og aðrar um fyrirhugaðar framkvæmdir vegna ofanflóðavarna á Bíldudal. Auk þess voru gerðar rannsóknir í tengslum við fiskeldi, ýmsar rannsóknir á fornleifum í tengslum við vegagerð, skipulag og skógrækt.
Read More
Vorið er að koma!
Heiðlóa (Pluvialis apricaria) sást á sunnanverðum Vestfjörðum um miðjan dag síðastliðinn sunnudag 2. apríl af Cristian Gallo. Það var kærkomin sjón, því í íslenskum þjóðsögum er sagt að tilkoma þessa vaðfugls marki upphaf vors. Heiðlóa hefur vetursetu í Vestur- og Suður-Evrópu og allt suður til Marokkó. Á sumrin verpir um það bil helmingur heiðlóustofn heimsins á Íslandi sem gerir heiðar landsins að mjög mikilvægu búsvæði fyrir stofninn.
Stuttar fréttir: Glókullur sést á Ísafirði
Glókollur (regulus regulus) sást á Ísafirði í síðustu viku. Hann er minnsti fugl Evrópu og þá jafnframt minnsti fugl Íslands. Þó að það séu lítil samfélög þessara fugla í kringum Ísland (um 1000-2000 einstaklingar alls), sem kjósa frekar greniskóga, er þetta í fyrsta sinn sem vitað er um hann á norðanverðum Vestfjörðum.
Myndirnar voru teknar af Önnsku Ólafsdóttur á Ísafirði. Upplýsingar voru fengnar frá fuglavefurinn.is.
Ársreikningur Náttúrustofu Vestfjarða fyrir árið 2022
Ársreikningar Náttúrustofu Vestfjarða fyrir árið 2022 voru samþykktir á stjórnarfundi miðvikudaginn 1. mars s.l. Velta stofunnar árið 2022 var um 147 milljónir króna. Umsvifin hafa farið vaxandi undanfarin ár og afkoman batnað þannig að tekjur hafa verið nokkru meiri en gjöld. Fjárhagsstaða stofunnar hefur batnað sem því nemur.
Árið 1997 var fyrsta rekstrarár Náttúrustofunnar. Síðan þá til og með ársins 2022 hafa samanlagðar tekjur stofunnar verið á milli 1,6 og 1,7 milljarðar króna. Rekstrargjöld hafa nánast verið þau sömu, þannig að munurinn á tekjum og gjöldum á tímabilinu er um 230 þúsund krónur í mínus. Heildar launagreiðslur og launatengd gjöld hafa á starfstímanum verið um 1,25 milljarðar.
Náttúrustofa Vestfjarða er ein af 8 starfandi náttúrustofum á Íslandi. Hún var stofnuð af Bolungarvíkurkaupstað og ríkinu árið 1996. Árið 2003 fluttist stjórn Náttúrustofa alfarið til sveitarfélaga. Bolungarvíkurkaupstaður var fyrstu árin eftir það einn um reksturinn en árið 2007 gerðust Súðavíkurhreppur og Ísafjarðarbær aðilar að stofunni og Tálknafjarðarhreppur, Strandabyggð og Vesturbyggð nokkru síðar.
Hlutverk stofunnar eru almennar náttúrurannsóknir, einkum á sínu starfssvæði, og að veita ráðgjöf um landnýtingu og náttúru. Tekjur koma frá útseldri þjónustu, verkefnastyrkjum og föstum framlögum frá ríki og sveitarfélögum. Sjá má skiptingu tekna á Mynd 1.
Hjá NAVE eru 10 fastráðnir starfsmenn, sem starfa ýmist án staðsetningar eða á 2 starfsstöðvum stofunnar, í Bolungarvík og á Patreksfirði. Undanfarin ár hefur stofan rekið 3 starfsstöðvar, en sem stendur er ekki starfsmaður á starfsstöðinni í Strandabyggð. Á sumrin bætist svo við sumarstarfsfólk, auk þess sem nemar frá öðum löndum hafa á undanförnum árum komið til starfa í nokkra mánuði í senn.
Helstu verkefni á árinu 2022 voru verkefni á sviði umhverfisvöktunar, svo sem á fuglum og sjávarlífverum, náttúru- og fornleifarannsóknir vegna framkvæmda og grunnrannsóknir (Myndir 2-9).
Sjógöngufiskar og laxalýs í Jökulfjörðum
Náttúrustofa Vestfjarða kannaði sjávarlúsaálag á villtum laxfiskum í Leirufirði í Jökulfjörðum sumarið 2021 með styrk frá Fiskræktarsjóði. Með því að kanna sjávarlúsaálag á svæði þar sem ekkert laxfiskaeldi er til staðar er hægt að fá fram upplýsingar um náttúrulegt sjávarlúsaálag. Með því að bera saman grunngögn um náttúrulegt sjávarlúsaálag sem safnað er núna við gögn sem safnað verður í framtíðinni er betur hægt að segja til um hvaða áhrif aukið fiskaeldi í Ísafjarðardjúpi hefur á sjávarlúsaálag á villtum laxfiskum í Jökulfjörðum.
Niðurstöður rannsóknarinnar sýna að á þessu afskekkta svæði er töluverður fjöldi sjóbleikja (Salvelinus alpinus) svipað og við Kaldalón, en aðeins fengust sjóbleikjur í þessari rannsókn. Engar fiskilýs (Caligus elongatus) fundust á þeim og laxalúsaálag (Lepeophtheirus salmonis) var lítið og mældist lægra í Leirufirði en á öðrum svæðum á Vestfjörðum.
Skýrsluna “Vöktun sjávarlúsa á villtum laxfiskum í Jökulfjörðum 2021” má finna https://nave.snerpill.is/wp-content/uploads/2023/02/Voktun-sjavarlusa-a-villtum-laxfiskum-i-Jokulfjordum-2021.pdf.
Þetta er fjórða skýrslan sem Náttúrustofan gefur út um lúsasmit villtra laxfiska en hingað til hafa rannsóknir stofunnar á fjölda sjávarlúsa á villtum laxfiskum einkum verið í nágrenni sjókvía. Allar skýrslurnar er hægt að finna á heimasíðunni https://nave.snerpill.is/documents (2018, 2019, 2021). Þess má geta að Náttúrustofan fékk annan styrk á síðastliðnu ári frá Umhverfissjóði sjókvíaeldis og er með í vinnslu verkefni um Arnarfjörð þar sem borin eru saman tvö svæði innan fjarðarins. Á þessu ári munu vöktunarverkefni Náttúrustofunnar ná til Patreksfjarðar, Tálknafjarðar, Dýrafjarðar og Kaldalóns á Vestfjörðum auk Seyðisfjarðar og Stöðvarfjarðar á Austurlandi.
– Margrét Thorsteinsson
Vetrarfuglatalningu 2022 lokið
Nú hefur árlegu vetrarfuglatalningunum á Vestfjörðum verið lokið. Markmið verkefnisins er að safna upplýsingum um fjölda og dreifingu fugla að vetrarlagi. Talningarnar hófust árið 1952 og er þetta því ein lengsta samfellda vöktun sem stunduð hefur verið hér á landi. Náttúrufræðistofnun Íslands er með yfirumsjón með verkefninu á landinu öllu í samstarfi við sjálfboðaliða og Náttúrustofur landsins. Náttúrufræðistofnun birtir niðurstöður talninga fyrir allt landið á heimasíðu sinni: https://www.ni.is/greinar/vetrarfuglatalningar-nidurstodur
Starfsmenn Náttúrustofu Vestfjarða töldu fugla á Patreksfirði, Tálknafirði, Bíldudal, Dýrafirði, Önundarfirði, Súgandafirði, Skutulsfirði, Álftafirði, Hestfirði, Skötufirði og í Bolungarvík. Í Steingrímsfirði töldu Matthías Sævar Lýðsson og Hafdís Sturlaugsdóttir. Á Reykhólum og nágrenni töldu Tómas Sigurgeirsson, Jón Atli Játvarðsson og Eiríkur Kristjánsson.
Í ár voru skráðir tæplega 20 þúsund fuglar af 43 tegundum á Vestfjörðum. Mestur var fjöldi fugla í Steingrímsfirði og í Skutulsfirði en þar sáust yfir 3 þúsund fuglar. Eins og áður var æðarfuglinn (Somateria mollissima) lang algengastur en næst kom snjótittlingur (Plectrophenax nivalis) og svo bjartmáfur (Larus glaucoides).
Mest var af fuglum þeirra tegunda sem teljast algengar á Íslandi yfir vetrartímann. Af óalgengari vetrartegundum sem sáust í ár má fyrst nefna eina tildru (Arenaria interpres) sem sást við Höfða í Dýrafirði og æðarkóng (Somateria spectabilis) við Arnardalsá í Skutulsfirði. Ein brandönd (Tadorna tadorna) og ein hvinönd (Bucephala clangula) voru við Holt í Önundarfirði og tvær ritur (Rissa tridactyla) á Gálmaströnd í Steingrímsfirði. Tveir smyrlar (Falco columbarius) sáust, annar við Kokkálsvík á Drangsnesi en hinn við Reykhóla en þar sást einnig ein grágæs (Anser anser). Tvær silkitoppur (Bombycilla garrulus) sáust (Mynd 1), ein við bæinn Kirkjuból í Önundarfirði og ein á Patreksfirði. Gráþrestirnir (Turdus pilaris) voru þrír í þetta sinn (Mynd 2), einn á Tálknafirði, annar á Reykhólum en hinn þriðji í Súðavík en þar sáust einnig níu hettumáfar (Larus ridibundus).
Stara (Sturnus vulgaris) og gulönd (Mergus merganser) fjölgaði hlutfallslega mest þetta árið. Stari sást í öllum þorpum Vestfjarða nema á Suðureyri og í Súðavík. Flestir voru þeir á Tálknafirði og á Þingeyri. Stararnir voru oft með svartþröstum (Turdus merula) og skógarþröstum (Turdus iliacus)en nokkrir þeirra fundust á svæðinu.
Ársskýrsla Náttúrustofu Vestfjarða 2021 komin út
Ársskýrsla Náttúrustofu Vestfjarða 2021 er komin út og mun eingöngu verða birt á rafrænu formi. Skýrsluna má finna með því að ýta á myndina og undir útgefið efni.
Náttúrustofan í tengslum við LBHÍ og Vegagerðina með námskeið í endurheimt staðargróðurs
Í tengslum við vegagerðina um Teigskóg hefur Hulda Birna Albertsdóttir í samstarfi við Steinunni Garðarsdóttir hefur unnið leiðbeiningar um hvernig standa eigi að endurheimt staðargróðurs vegna vegaframkvæmda frá þverun Þorskafjarðar að Hallsteinsnesi. Í framhaldi að útboði á framkvæmdinni héldu þær námskeið fyrir starfsfólk Borgarverks í samstarfi við Vegagerðina og Landbúnaðarháskóla Íslands en Borgarverk hefur skrifað undir samning um framkvæmd verksins.
Á námskeiðinu fór Páll Valdimar Kolka verkefnastjóri hjá Vegagerðinni yfir umhverfisstefnu Vegagerðarinnar og áherslur við endurheimt staðargróðurs. Steinunn Garðarsdóttir fór yfir það hvers vegna staðargróður og hvers ber að gæta við endurheimt í tengslum við vegagerð. Hulda Birna Albertsdóttir fór yfir forsendur verklýsinga fyrir endurheimt staðargróðurs í vegagerð um Teigskóg. Einnig ræddu G.Reynir Georgsson um verklýsingar og Guðmundur Ingi Guðmundsson um tæknileg atriði.
Kostnaður sem fylgir vegframkvæmdum og viðhaldi vega hefur alltaf verið vel þekktur, en á seinni árum er i auknum mæli farið var að beina sjónum að þeim tilkostnaði sem fylgir því að lágmarka umhverfisáhrifin sem vegir hafa og viðhalda heilbrigði vistkerfanna sem vegir liggja um. Í því sambandi hefur síðust árin orðið mikil vakning á að nýta gróðurinn á framkvæmdasvæðum til að græða upp rask af völdum framkvæmda, með það að markmiði að draga úr áhrifum umhverfi og gæta þess að frágangur falli vel að landslaginu. Eyðing og uppbrot búsvæða talin ein helsta ógn við líffræðilega fjölbreytni í heiminum. Við búum á tímum þar sem öfgar í loftslagsbreytingum eru miklar og tap á líffræðilegri fjölbreytni hefur aldrei verið meiri. Eyðing og uppbrot á búsvæðum er í dag talin vera langstærsta ógn við tegundafjölbreytni í heiminum, en ein af hverjum fjórum plöntutegundum er talin vera í útrýmingarhættu. Vegna þessa berum við mikla ábyrgð að ganga vel frá röskuðum svæðum og reyna lágmarka það rask sem við þurfum að beita á lífríki og landslag, og er endurheimt staðargróðurs á röskuðum svæðum ein leið til þess. Eyðing vistkerfa getur hins vegar aldrei réttlætt endurheimt vistkerfa, þótt það geti vissulega lágmarkað raskið.
Aðferðirnar sem notaðar eru í þessum leiðbeiningum eru töluvert nýjar á nálinni á Íslandi á þessari stærðargráðu en gerðar hafa verið þó nokkrar rannsóknir og tilraunir í tengslum við vegagerð með svona aðferðum hérlendis og til dæmis í Noregi. Þær hafa sýnt fram á góðan árangur á notkun gróðurtorfa og svarðlags við uppgræðslu framkævmdarsvæða. Aðferðirnar sem notaðar verða snúa að því að nýta allt lífrænt efni sem leggst til við framkvæmdirnar, bæði efsta lag jarðvegsins (svarðlag) og flytja gróðurtorfur úr vegstæði og leggja aftur niður í vegfláa og skeringarsvæði.
Í verkinu verða verktakar bundnir því að raska ekki gróðri utan við eiginlegt framkvæmdarsvæði og hafa verið settar mjög skýrar vinnureglur við framkvæmdina til þess að verja sem best svæði utan við framkvæmdarsvæðið og þann mikilvæga gróðurmassa sem er undir fyrirhuguðum vegi sem best. Þetta er gert þar sem verið er að fara í gegnum landsvæði sem er á verndarsvæði og hefur mjög hátt verndargildi.
Námskeiðið var vel sótt og verður framkvæmdin á endurheimt staðargróðursins þróuð í samvinnu við verktakana og þá sem vinna verkið og Vegagerðina.
Á námskeiðinu fór Margrét Hallmundsdóttir einnig yfir svæði þar sem fornleifar hafa fundist og hvernig verktakar eiga að bregðast við ef þeir rekast á áður óþekktar minjar.
Rannsóknir í tengslum við vegagerð um Teigskóg
Náttúrustofan hefur lengi unnið í rannsóknum í tengslum við umhverfismat vegna fyrirhugaðra vegaframkvæmda frá Bjarkalundi að Skálanesi, svokallaða Teigskógarleið. Í tengslum við framkvæmdarleyfi Reykhólahrepps vegna veglagningarnar voru gerðir ýmsir skilmálar. Einn af þeim skilmálum var að halda úti vöktun á ákveðnum þáttum í tengslum við áhrif vegagerðarinnar á strauma og dýralíf. Náttúrustofan sá um að taka saman áætlun um þá vöktun og fékk í lið með sér ýmsa sérfræðinga innan stofnanna til að búa til áætlanir, svosem Náttúrufræðistofnun Íslands, Landgræðsluna, Hafrannsóknarstofnun, Skógræktina og Umhverfisstofnun.
Verkefnið er yfirgripsmikið og hafa verið unnar töluverðar rannsóknir til að skrá grunnstöðu svæðisins og náttúru þess fyrir framkvæmdir sem hægt er svo seinna meir að vakta.
Þær rannsóknir sem stofan hefur verið að sinna undafarið ár eru ma: fuglavaktanir (strandfuglar og andfuglar), mælingar á lífmassa birki, vistgerðakort, gróðurmælingar ásamt smádýralífi, fjörurannsóknir (og þar sérstaklega tekin snið á marhálmssvæðum), botndýrarannsóknir, næringarefnamælingar og mælingar á blaðgrænu (Chl-a). Einnig var unnin undirbúningsvinna fyrir endurheimt staðargróðurs og miklar fornleifaskráningar og fornleifauppgreftir.
Vetrarfuglatalningu lokið
Nú hefur árlegu vetrarfuglatalningum á Vestfjörðum verið lokið. Talningar á fuglum yfir vetrartímann hófust 1952 og er þetta því ein lengsta samfellda vöktun sem stunduð hefur verið hér á landi. Náttúrufræðistofnun Íslands sér um verkefnið í samstarfi við Náttúrustofur landsins, en talningar eru að mestu framkvæmdar af fuglaáhugamönnum í sjálfboðavinnu.
Markmið vetrarfuglatalninga er að safna upplýsingum um fjölda og dreifingu fugla að vetrarlagi. Starfsmenn Náttúrustofu Vestfjarða töldu fugla á Patreksfirði, Tálknafirði, Bíldudal, Dýrafirði, Önundarfirði, Súgandafirði, Skutulsfirði, Skötufirði og í Bolungarvík. Í Álftafirði sáu Hilmar Pálsson og Guðbjörg Skarphéðinsdóttir um talningar og í Steingrímsfirði töldu Matthías Sævar Lýðsson og Hafdís Sturlaugsdóttir. Viljum við þakka þeim innilega fyrir þá vinnu.
Náttúrufræðistofnun tekur saman niðurstöður talninga fyrir landið allt og má nálgast þær á heimasíðu þeirra: https://www.ni.is/greinar/vetrarfuglatalningar-nidurstodur
Í ár voru skráðir tæplega 20 þúsund fuglar af 38 tegundum á Vestfjörðum. Mestur var fjöldi fugla í Skutulsfirði og Dýrafirði, þar sáust yfir 2 þ. fuglar. Eins og áður var æðarfuglinn lang algengastur með um 9 þ. skráningar, næst kom snjótittlingur með um 2 þ. skráningar. Mest var af fuglum þeirra tegunda sem teljast algengar á Íslandi yfir vetrartímann. Af óalgengum vetrartegundum sem sáust í ár má fyrst nefna hringmáf, flæking frá N Ameríku, sem hélt til í höfninni á Suðureyri (mynd 2).
Þetta var í fyrsta sinn sem hringmáfur var skráður á Vestfjörðum! Tvær tildrur sáust í fæðuleit á leirum við Hvamm í Dýrafirði. Tildra er fargestur og sést hér á vorin og haustin, einnig dvelja nokkur hundruð tildrur á landinu allan veturinn í fjörum suðvestanlands en þær eru þá ekki algengar hér á Vestfjörðum.
Tvær grágæsir sáust á Suðureyri og ein í Súðavík. Tveir æðarkóngar sáust við Hvítanes og einn í Dýrafirði. Þá voru skráðir 39 svartþrestir og 119 starar, en þessum tegundum hefur fjölgað mikið á Vestfjörðum síðustu ár.
Árlegar talningar nýtast til að meta stærð og útbreiðslu á einstökum fuglastofnum. Til dæmis höfum við hér tekið saman fjölda hávella og hrafna á Vestfjörðum síðustu 12 ár. Fjöldi hávella fækkaði hratt eftir 2015 en hefur verið stöðugur í talningum síðan þá. Lítill fjöldi árið 2010 stafar líklega af því að það árið var eitt af þremur talningarsvæðum í Súgandafirði ekki talið. Hin árin var það svæði í Súgandafirði þar sem mestur fjöldi tegundarinnar var skráður.
Fjöldi hrafna á svæðinu er nokkuð stöðugur. En þó er áhugavert að virða fyrir sér breytingar milli áranna 2019 og 2020. Þá fækkar hröfnum úr 100 í 23 í Bolungarvík en fjölgar samtímis í Skutulsfirði um 50 fugla. Þetta sama ár opnaði móttökustöð lífræns efnis á endurvinnslustöðinni Funa á Ísafirði. Mikill fjöldi hrafna hefur haldið til í kringum stöðina síðan hún opnaði og ekki er hægt að útiloka að stöðin hafi dregið að hrafna úr nærliggjandi svæðum eins og þá sem dvöldu í Bolungarvík.
